Bal arılarının propolis üretimi için kullandıkları malzemeler, ağaç reçinesi, balmumu, polen ve salgı bezlerinden gelen maddelerdir. Propolis, arıların salgıladığı enzimlerin etkisiyle bu malzemelerin karışımından oluşan bir yapıdadır ve arılar tarafından kovanın dış yüzeyindeki çatlaklar ve delikleri kapatmak, mikroplara karşı korunmak ve kovanda hijyenik bir ortam oluşturmak için kullanılır.

Propolis, içeriğindeki biyoaktif bileşenler sayesinde antibakteriyel, antiviral, antioksidan ve anti-inflamatuar gibi birçok sağlık yararına sahip olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle propolis, tıbbi ve kozmetik ürünlerde de kullanılmaktadır.

Propolis ekstraksiyonu için birkaç farklı yöntem vardır, bunlar arasında:

Su ekstraksiyonu: Propolis, su ile kaplanır ve buhar banyosunda ısıtılarak suya çözünür. Daha sonra elde edilen sıvı, çözücü maddelerin uçurulması için vakum altında konsantre edilir.

Alkol ekstraksiyonu: Propolis, alkol içinde çözülür. Daha sonra alkolün uçurulması için vakum altında konsantre edilir. Propolis alkol ile ekstraksiyonu şu şekilde yapılabilir:

Malzemeler:

Etil alkol (minimum %70 oranda alkol içeren)

Cam kavanoz

Hun (opsiyonel)

Bez veya filtre kağıdı

Koyu renkli cam şişe

Yapılışı:

Kuru propolisi ufalayın ve cam kavanoza koyun.

Kavanoza etil alkol ekleyin ve propolisin tamamen kaplandığından emin olun.

Kavanozun kapağını sıkıca kapatın ve birkaç gün boyunca karıştırın.

Karışımın alkolle tamamen doygun hale geldiğinden emin olmak için birkaç gün daha bekleyin.

Propolisin alkolle kaplandıktan sonra, karışımı süzmek için bez veya filtre kağıdı kullanın.

Elde edilen propolis çözeltisini koyu renkli cam bir şişeye aktarın.

Propolis çözeltisini saklamak için karanlık bir yerde muhafaza edin.

Opsiyonel olarak, propolis çözeltisine bir miktar bal ekleyebilirsiniz. Bu hem tadı iyileştirecek hem de antioksidan özellikleri arttıracaktır.

Yağ ekstraksiyonu: Propolis, bitkisel bir yağ içinde bekletilir ve yağın özütü elde edilir. Propolis yağ ile ekstraksiyonu, propolisin yağa çözünürlüğünden yararlanarak yapılır. İşlem genellikle şu adımlardan oluşur:

Propolis parçaları, saf sıvı yağ içinde en az 2-4 hafta boyunca bekletilir. Bu işlem, propolisin yağa geçmesini sağlar.

Yağ, propolis artıklarından ayrılmak için süzülür. Bu işlem, yağda çözünmeyen propolis parçalarının ayrılmasını sağlar.

Elde edilen propolis yağı, cam bir kapta saklanabilir.

Propolis yağı ile ekstraksiyon işlemi, diğer yöntemlere göre daha uzun sürebilir ancak sonuçta yüksek kaliteli ve doğal bir propolis yağı elde edilir. Ancak bu yöntemi uygulamadan önce, propolisin ne amaçla kullanılacağına karar vermek ve gerekli önlemleri almak önemlidir.

Organik aist ekstraksiyonu: Propolis organik asitle ekstraksiyonu, propolisin organik asit içinde çözünmesiyle gerçekleşir. Propolis öğütülür ve organik asit, genellikle etanol, metanol, asetik asit veya benzoik asit gibi bir çözücü ile karıştırılır. Daha sonra, karışım birkaç saat boyunca sıcaklığı 60-70 derece Celsius olan bir banyoda karıştırılır.

Bu süreçte, organik asit propolisin içindeki bileşenleri ayırarak ekstrakte eder. Karışım daha sonra filtrelenir ve elde edilen çözelti, çözücü maddelerin uçurulması için vakum altında konsantre edilir.

Organik asit ekstraksiyonu, alkol veya su ekstraksiyonuna göre daha yavaş bir süreç olabilir. Ancak, organik asitler propolis içindeki bileşenleri daha iyi ayırmaya ve yüksek saflıkta bir ekstrakt elde etmeye yardımcı olabilir. Ayrıca, organik asitlerle yapılan ekstraksiyon yöntemi, alkol veya su gibi diğer çözücülerin kullanımından daha az çevre dostu olabilir.

Elde edilen propolis ekstraktı, organik asitlerin propolis içindeki bileşenleri ayırma özelliği sayesinde birçok sağlık yararına sahip aktif bileşikler içerir. Ancak, organik asitlerin bazıları, özellikle benzoik asit gibi, insanlar için toksik olabilir. Bu nedenle, organik asit ekstraksiyonu yöntemi kullanılırken, yüksek kaliteli, doğal ve güvenli çözücülerin kullanılması önemlidir.

Şu an ilk denemelerini yaptığımız Süperkritik akışkan ekstraksiyonu, yüksek basınç ve sıcaklık altında bir gazın (genellikle karbondioksit) süperkritik haline getirilerek çözücü olarak kullanılmasıdır.

Propolis içerisindeki bileşenler, süperkritik karbondioksit çözeltisinde çözünürler ve daha sonra propolis çözücüden ayrılır. Süperkritik akışkan ekstraksiyonu, diğer yöntemlere göre daha çevre dostu bir yöntemdir ve yüksek saflıkta ürünler elde etmek için kullanılan bir yöntemdir.

Propolisin süperkritik akışkan ekstraksiyonu, diğer yöntemlere göre daha yüksek bir işlem maliyetine sahip olabilir ve bu nedenle özellikle endüstriyel ölçekte kullanılmaktadır. Ancak, yüksek kaliteli ve yüksek verimli bir ekstraksiyon yöntemi olarak görülmektedir.

Propolisin süperkritik akışkan ekstraksiyonu ile elde edilen ekstrakt, propolisin içerdiği birçok bileşeni içerebilir. Propolis, doğal olarak birçok aktif bileşen içeren kompleks bir materyaldir ve propolis bileşenleri, bitkilerden, ağaçlardan ve diğer doğal kaynaklardan gelen polifenolik bileşikler, flavonoidler, aromatik asitler, terpenler, kumarinler, aldehitler, ketonlar ve amino asitler gibi birçok farklı sınıftan oluşur.

SAE yöntemi ile propolis ekstraksiyonu, diğer yöntemlere göre daha yüksek saflıkta ve daha geniş bir bileşen yelpazesinde bir ekstrakt elde edilebilir. Süperkritik akışkan ekstraksiyonu, diğer geleneksel yöntemlere göre daha seçici bir çözücü kullanarak istenmeyen bileşenlerin ekstraksiyonunu minimize edebilir ve yüksek saflıkta bir ekstrakt elde edebilir.

SAE ile elde edilen propolis ekstraktı, tıbbi ve kozmetik ürünlerde kullanılmak üzere yüksek değerli bir bileşen olarak kabul edilir. Ekstrakt, antibakteriyel, antifungal ve antioksidan özellikler gösterir ve birçok sağlık yararı sağlayabilecek aktif bileşikler içerir.

Propolis ekstraktının SAE yöntemi ile diğer yöntemlere göre daha iyi olduğunu anlamak için çeşitli kriterler değerlendirilebilir. Bunlar şunları içerebilir:

Bileşen çeşitliliği: Propolis, doğal olarak birçok aktif bileşen içeren kompleks bir materyaldir ve SAE yöntemi ile elde edilen ekstrakt, diğer yöntemlere göre daha geniş bir bileşen yelpazesine sahip olabilir. Bu nedenle, SAE ile elde edilen ekstraktın bileşen çeşitliliği, diğer yöntemlerle elde edilen ekstraktlara göre daha yüksek olabilir.

Ekstraktın saflığı: SAE yöntemi, diğer yöntemlere göre daha seçici bir çözücü kullanarak istenmeyen bileşenlerin ekstraksiyonunu minimize edebilir ve yüksek saflıkta bir ekstrakt elde edebilir. Bu nedenle, SAE ile elde edilen ekstraktın saflığı, diğer yöntemlerle elde edilen ekstraktlara göre daha yüksek olabilir.

Çevre dostu: SAE yöntemi, diğer geleneksel yöntemlere göre daha çevre dostu bir yöntemdir. SAE yöntemi, genellikle çözücü olarak karbondioksit kullanır, bu da çevre dostu bir çözücüdür. Diğer yöntemler ise genellikle organik çözücüler kullanır, bu da çevresel açıdan daha zararlıdır.

Yüksek verim: SAE yöntemi, diğer yöntemlere göre daha yüksek bir verim elde edebilir. Bu nedenle, SAE ile elde edilen ekstrakt, diğer yöntemlerle elde edilen ekstraktlara göre daha fazla miktarda elde edilebilir.

Bu kriterler göz önüne alındığında, SAE yöntemi ile elde edilen propolis ekstraktının diğer yöntemlerle elde edilen ekstraktlara göre daha iyi olduğu söylenebilir. Ancak, her yöntemin kendi avantajları ve dezavantajları vardır ve en uygun yöntem, kullanım amacına ve koşullara bağlı olarak değişebilir.

İhsan Soytemiz Ph.D